Le rendez-vous des amis Forum Index Le rendez-vous des amis
Les forums du rendez-vous des amis
 
 FAQFAQ   SearchSearch   MemberlistMemberlist   UsergroupsUsergroups   RegisterRegister 
 ProfileProfile   Log in to check your private messagesLog in to check your private messages   Log inLog in 

Li letro di moun Moulin (in Prouvenço)

 
Post new topic   Reply to topic    Le rendez-vous des amis Forum Index -> Lecture
View previous topic :: View next topic  
Author Message
BabYbél
Cosmoschtroumpf


Joined: 24 Apr 2007
Posts: 11751
Location: Ardèche Sud:44° 18’ N / 4° 34’ E

PostPosted: Fri 11 May 2007, 16:11    Post subject: Li letro di moun Moulin (in Prouvenço) Reply with quote

Lou secrèt de Mèste Courniho

Francet Mamai, un vièi fifraire, que vèn de tèms à autre faire la vihado au miéu, en chimant lou vin cue, m’a counta l’autre sèr un pichot drame de vilage que moun moulin n’èro esta lou temouin fai quàuqui vint an. Lou raconte dóu brave ome m’a pretouca e vau assaja de vous lou refaire tau que l’ai entendu.
Figuras-vous un moumen, car legèire, que sias asseta davans un pot de vin tout prefuma, e qu’es un vièi jougaire de galoubet que vous parlo. Noste païs, moun bon moussu, es pas toujour esta un endré mort e sènso refrin coume l’es vuei. Avans, se ié fasié grand negòci de moulinarié, e, à dès lègo à l’entour, li
gènt de mas nous adusien soun blad à mòurre... Tout à l’entour, dóu vilage, li colo èron cafido de moulin d’auro. A drecho, à gaucho, se vesié que d’alo que viravon au vènt d’aut, pèr dessubre li pin, de ribambello de pichots ase carga de saco, mountant e davalant long di camin; e touto la semano èro un plesi d’ausi sus l’auturo lou brut di fouit, lou cracinamen de la telo e lou Dia hòu ! di sousto-móunié... Lou dimenche anavian i moulin à vòu. Amount, li móunié pagavon lou muscat. Li mouliniero èron
bello coume de rèino emé si fichu de dentello e si crous en or. Iéu, adusiéu moun fifre e fin qu’à negro-niue, se fasié de farandoulo. Aquéli moulin, vesès, fasien la joio e la drudesso de noste païs.
Malurousamen, de Francés de Paris aguèron l’idèio de planta uno minoutarié à vapour, sus lou camin de Tarascoun. Tout bèu, tout nouvèu! li gènt prenguèron l’abitudo de manda si blad i minoutarié, e li pàuri moulin d’auro restèron sènso obro. Quauque tèms assajèron de lucha, mai la vapour siguè la mai forto, e l’un après l’autre, pecaire! siguèron tóuti óubliga de barra... Se veguè plus veni li pichots ase... Li bèlli mouliniero vendeguèron si crous en or... Plus ges de muscat! plus de farandoulo!... Lou mistrau avié
bello de boufa, lis alo restavon tancado... Pièi un bèu jour, la Coumuno faguè desmouli aquéli casau e se meteguè en plaço de vigno e d’óulivié.
Pamens, dins la desbrando, un moulin avié tengu bon e countuniavo de vira emé courage sus soun mourre, à la barbo di minoutié. Ero lou moulin de mèste Courniho, aquest meme mounte fasèn, d’aquest moumen, la vihado.
Mèstre Courniho èro un vièi móunié, vivènt despièi seissanto an dins la farino e enrabia pèr soun mestié. L’estalacioun di minoutarié l’avié rendu coume fòu. Vue jour de tèms l’on lou veguè courre à travès lou vilage, amutant lou mounde à soun entour e cridant de tóuti si forço que l’on voulié empouisouna la Prouvènço emé la farino di minoutié.
« Anessias pas eila, disié, aquéli brigand, pèr faire lou pan, se servon de la vapour qu’es uno envencioun dóu diable, liogo que travaie emé lou mistrau e la tremountano que soun l’alen dóu bon Diéu... »
E trouvavo coume acò de bèlli paraulo à la lausenjo di moulin d’auro, mai res lis escoutavo.
Alor, de malo ràbi, lou vièi s’estremè dins soun moulin e visquè tout soulet coume un bestiàri ferouge. Vouguè meme pas garda em’ éu sa feleno Viveto, uno enfant de quinge an, que, despièi la mort de si parènt, avié plus que soun grand sus terro. La pauro pichoto siguè óubligado de derraba sa vido e de se louga d’eici d’eila dins li mas, pèr li meissoun, li magnan o lis óulivado. E pamens soun grand semblavo que l’amavo bèn, aquelo enfant. I’arrivavo souvènt de faire si quatre lègo d’à-pèd emé lou souleias pèr
l’ana vèire au mas mounte èro plaçado e quand èro proche d’elo, passavo d’ouro entiero à la bada en plourant.
Au païs se pensavo que lou vièi móunié en embandissènt Viveto l’avié fa pèr avariço; e acò ié fasié pas ounour de leissa sa feleno se rebala ansin d’un mas à l’autre, espausado au brutalige di baile coume en tóuti li misèri de la jouventuro qu’es à mèstre.
Se vesié mau tambèn qu’un ome dóu renoum de Mèste Courniho e que, fin qu’eici, s’èro bèn mena, aro anèsse pèr carriero coume un veritable bóumian, pèd-descaus, la bouneto traucado, la taiolo estrassado... La verita es que lou dimenche quand lou vesian intra à la messo, avian crento pèr éu, nautre li vièi; e Courniho lou sentié tant bèn qu’ausavo plus se veni asseta sus la banco. Sèmpre restavo au founs de la glèiso, toucant lou benechié, emé li paure.
Dins la vido de mèste Courniho i’avié quicon qu’èro pas clar. Despièi de tèms, res, dins l’endré, ié pourtavo plus de blad, e pamens lis alo de soun moulin menavon sèmpre soun ande coume avans... De sèro, se rescountravo pèr camin lou vièi móunié que butavo davans éu soun ase carga de gròssi saco de farino.
« Bon vèspre, mèste Courniho! » ié cridavon li pacan. Marcho adounc toujour la moulinarié?
- Toujour, mis enfant, respoundié lou vièi d’un èr galoi. Diéu merci, es pas l’obro que nous manco.
Alors, se se ié demandavo d’ounte diable poudié veni tal oubrage, pausavo un det sus li bouco e respoundié, grave:
- Motus! travaie pèr l’espourtacioun...
Jamai se n’en pousquè tira mai.
Pèr ço qu’es de metre lou nas dins soun moulin ié falié pas pensa. La pichoto Viveto, elo-memo ié rintravo pas...
Quand se ié passavo davans, se vesié la porto sèmpre tancado, li gròssis alo sèmpre en aio, lou vièi ase esbroutant lou germe de la plato-formo, e un grand cat maigre que se souleiavo sus lou rebord de l’èstro e vous regardavo d’un èr meichant.
Tout acò ressentié soun mistèri e fasié forço basaruta lou mounde. Cadun esplicavo à soun idèio lou secrèt de mèste Courniho, mai la rumour generalo èro que i’avié dins
aquéu moulin d’aqui enca mai de saco d’escut que de sa de farino. A la longo pamens tout s’escudelè; veici coume:
En fasènt bala la jouinesso emé moun fifre, m’avisère un bèu jour que l’einat de mi drole e la pichouno Viveto s’èron amourousi l’un de l’autre. Au founs n’en siguère pas contro-ista pèr ço que lou noum de Courniho après tout èro en ounour encò nostre, e pièi aquéu pichot passeroun de Viveto m’aurié fa plesi de lou vèire sautourleja dins mounoustau. Soulamen, coume nòsti calignaire avien souvènt l’óucasioun de se capita ensèn, vouguère, de pòu d’aucidènt, arresta l’afaire tout d’uno, e escalère fin qu’au moulin pèr
n’en touca dous mot au paire-grand... Ah! dóu vièi masc!... Fau saupre de quente biais me reçaupeguè! Pas mejan de ié faire durbi sa porto. I’escudelère mi resoun tant bèn que mau, dins lou trau de la sarraio; e tout dóu tèms que parlave, i’avié aquéu couquin de cat maigre que boufavo coume un diable au-dessus de ma tèsto.
Lou vièi me leissè pas acaba, e me cridè d’un biais forço mau-courrous de retourna à moun fifre; que, s’ère pressa de marida moun garçoun, poudiéu bèn ana cerca de chato à la minoutarié... Poudès vous pensa que lou sang me bouiè d’ausi aquéli marrìdi palabro; mai aguère pamens proun de sagesso pèr me reteni, e, leissant aquéu vièi foui à sa molo, m’en revenguère anouncia is enfant ma malo-aventuro... Aquéli pàuris agnèu se lou poudien pas crèire; me demandèron coume en gràci d’escala ensèn tóuti dous au moulin, pèr parla au paire-grand... Me sentiguère pas de dire de noun, e prrt ! vaqui mis amourous parti.
Tout just quand siguèron amount, mèste Courniho venié de sourti. La porto èro sarrado à dous tour: mai lou vièi bounias, en partènt, avié leissa soun escalo deforo, e tout d’uno l’idèio venguè is enfant d’intra de la fenèstro, pèr vèire un pau ço que i’avié dins aquéu famous moulin...
Causo raro! la chambro de la molo èro vuejo... Pas ‘no saco, pas ‘n gran de blad; pas lou mendre pessu de farino sus li paret nimai sus li telaragno... Se sentié meme pas aquelo bono oudour caudo dóu froument escracha qu’embaumo dins li moulin... L’aubre de coucho èro cubert de póusso, e lou grand cat maigre ié dourmié dessus.
L’apartamen d’en bas ressentié parié la cativié e l’abandoun: un marrit lié, quàuqui roupiho, un tros de pan sus ’n escalié, e pièi dins un cantoun tres o quatre sa creba que n’en sourtié de crapo e de terro blanco.
Èro aqui lou secrèt de mèste Courniho! Ero aquéu gipas que carrejavo lou sèr sus li routo, pèr sauva l’ounour dóu moulin e faire encrèire que se ié fasié farino... Paure moulin! Paure Courniho! Despièi long-tèms li minoutié i’avien leva si darniéri pratico.
Lis alo viravon toujour, mai la molo viravo pèr rèn. Lis enfant s’entournèron plen de lagremo, me counta ço qu’avien vist. Aguère lou crèbo-cor de lis ausi... Sènso perdre uno minuto, courreguère encò di vesin, ié diguère la causo en dous mot, e toumberian d’acord que falié, quatecant, pourta au moulin de Courniho tout lou blad que i’avié dins lis oustau... Tant fa, tant va. Tout lou vilage se met en camin, e arribon amount em’ uno tiero d’ase carga de blad, de blad vertadié, aquest!
Lou moulin èro dubert à brand... Davans la porto, mèste Courniho, asseta sus un sa de gip, plouravo, la tèsto dins li man. Venié de s’avisa, en rintrant, que dóu tèms que i’èro pas, èron rintra au siéu e avien sousprés soun triste secrèt.
- Paure de iéu! disié. Aro me rèsto plus que de mouri... Lou moulin es desounoura. E sengloutavo à fèndre l’amo, sounant soun moulin de touto meno de noum, ié parlant coume à-n-un gènt veritable.
A-n-aquéu moumen lis ase arrivon sus la plato-formo, e se meten tóuti à crida bèn fort coume dóu bon tèms di móunié:
« Hou ! dóu moulin!... Hou ! mèste Courniho! »
E vaqui li saco que s’amoulounon davans la porto e lou bon gran rous que s’espandis pèr sòu, de pertout...
Mèste Courniho durbié de grands iue. Avié pres de blad dins lou paume de sa vièio man e disié, risènt e plourant en meme tèms:
- Es de blad!... Segnour Diéu!... De bon blad! Leissas-me que lou regarde.
Pièi se revirant devers nautre:
- Ah! sabiéu bèn que me revendrias... Tóuti aquéli minoutié soun de voulur.
Voulian lou pourta en triounfle au vilage:
« Noun, noun, mis enfant; fau d’abord que vague douna à manja à moun moulin...
Pensas vous! fai tant de tèms que s’es rèn mes souto la dènt! »
E avian tóuti de lagremo dins lis iue de vèire lou paure vièi s’apetega d’un coustat de l’autre, esvedelant li sa, tenènt d’à ment la molo, dóu tèms que lou gran se trissavo e que la fino póusso dóu froument s’envoulavo au plafoun.
Fau nous lou recounèisse: à coumta d’aquéu jour d’aqui, jamai leisserian lou vièi móunié manca d’obro. Pièi un matin, mèste Courniho mouriguè, e lis alo de noste moulin calèron, pèr sèmpre, aqueste cop... Courniho mort, res prenguè sa seguido. Que voulès, moussu!... Tout a uno fin dins aqueste mounde, e fau crèire que lou tèms di moulin d’auro avié passa coume aquéu di coche sus Rose, di parlamen e di jaqueto à gràndi flour.
Viraduro de Carle Galtier

La cabro de Moussu Seguin

Moussu Seguin avié jamai agu de bonur emé si cabro. Li perdié tóuti d’uno memo façoun: un bèu matin roumpien sa cordo, s’escapavon dins la mountagno, pièi eilamoundaut lou loup li manjavo... Ni li bòni maniero de soun mèstre, ni la pòu dóu loup, rèn poudié li reteni. Ero, parèis, de cabro forço fèro, qu’avien
besoun, coume qu’anèsse, de grand èr e de liberta.
Lou brave Moussu Seguin, que coumprenié rèn au biais de si bèsti, èro pas countènt. Disié: Es fini! l’oustau vèn en odi à mi cabro: n’en gardarai pas uno, veirés...
Pamens tenguè lou cop; emai aguèsse deja perdu sièis cabro de la memo façoun, n’en croumpè uno setenco. Soulamen, aquesto fes, la prenguè touto jouineto, se cresènt qu’ansin la bèsti s’acoustumarié miés.
Ah! mis ami, qu’èro poulido, la cabro de Moussu Seguin! qu’èro poulido emé sis iue dous, sis esclop negre e trelusènt, si bano barracanado e si long péu blanc, que ié fasien, aurias di, un bèu jargau de velout... E pièi amistouso, bravo, pourgènt si pousseto sènso boulega, sènso reguigna maliciousamen pèr faire enversa l’escudello: un tresor, aquelo cabreto!
Moussu Seguin avié darrié soun oustau un pichot prat: ié meteguè sa cabro, estacado au mitan coume se dèu, e ‘m’ acò venié vèire de tèms en tèms se la bèsti èro bèn... S’èro bèn!... Lou crese; fasié gau de la vèire trissa l’erbeto. Lou bon Moussu Seguin n’èro tout galoi: Enfin, se disié lou paure, aquelo au mens s’enuiara pas, à l’oustau!...
Moussu Seguin s’enganavo: la cabreto s’enuiè.

Vous trouvarés qu’un jour la simplasso se diguè, en regardant la colo:
- Coume dèu faire bon eilamoundaut! que chale d’escala dins li brueio, sènso aquelo marrido cordo que vous estrasso lou còu... Es bon pèr un ase o pèr uno vaco de passa sa vido dins un pradoun... Nautre, la cabruno, nous fau mai de large...
Subran l’erbo dóu prat ié semblè aisso. Se languiguè. Venguè maigro. Tout lou jour estiravo sa cordo, lou mourre vira vers la mountagno, e disié: Mè! mè! que fasié traire peno.
Vesié bèn, Moussu Seguin, que la cabro avié quicon, mai sabié pas ço qu’èro. Unmatin, que soun mèstre acabavo de la móuse, la cabro se revirè, e ié diguè dins soun parla de cabro:
- Escoutas, Moussu Seguin, me languisse à voste oustau: leissas-m’ana dins la mountagno...
- Ai! moun Diéu! emai aquelo! cridè lou bon Moussu Seguin. E d’esfrai leissè toumba lou toupin. Pièi, s’assetant dins l’erbo, au coustat de la cabro:
- Coume, Blanqueto, ié venguè, te vos enana ?
Blanqueto respoundeguè:
- Me vole enana, Moussu Seguin!
- As belèu pas proun d’erbo, dins lou prat ?
- Oh! si, Moussu Seguin!
- Alor es que t’an estacado trop de court... Poudèn, se vos, moula ‘n pau mai de cordo...
- Nàni! Moussu Seguin, prengués pas la peno!
- Mai de-que vos alor? de-que te fau?
- Me vole enana dins la mountagno, Moussu Seguin!...
- La mountagno, malurouso! ié sounjes pas... I’a lou Loup, dins la mountagno... Se un cop te vèn dessus, coume faras?...
- Ié mandaren de cop de bano, Moussu Seguin...
- Pecaire! de cop de bano!... A bèn pòu de ti baneto, aquéu grand gusas de Loup!
Vai, a fa si freto de mis àutri cabro, qu’èron bèn plus grosso e plus forto que tu, petouso!... Sabes bèn: la grand Reinaudo, qu’èro eici avans tu, un foutralas de cabro, plus auto qu’uno vaco, em’ un parèu de bano!... Eh! bèn, Reinaudo se bateguè ‘mé lou loup touto la niue, pièi lou matin lou loup la mangè...
- Pauro Reinaudo!... Es egau, Moussu Seguin leissas m’ana dins la mountagno.
- Malan de Diéu! (que me fariés dire), faguè Moussu Seguin, sara pas di que lou loup te manjara coume lis autro!... Te vau embarra dins l’estable, e ‘m’ acò pas mai!
Faguè coume avié di, enmenè la cabro dins l’estable, un laid establas tout negre, e clavè lou pourtau, cri! cra! à tres o quatre tour... Malurousamen, li gènt s’avison pas de tout, Moussu Seguin óublidè de barra la fenèstro e pèr la fenèstro Blanqueto s’enanè.

Quand la cabro de Moussu Seguin arribè dins la mountagno, fuguè uno fèsto, eilamoundaut, universalo! Jamai li pinedo avien rèn vist de tant poulit: la reçaupèron coume une pichoto rèino; li pin-pignoun ié fasien de grand salut, e davans elo li floureto embaumèron tant que poudien. Touto la colo èro en joio.
Se nosto cabro èro countènto, es pas necite de lou dire... Ges de cordo! ges d’estaco!
Es aqui que n’i’avié, d’erbo, e de touto merço e pèr-dessus li bano... La bauco dóu pradoun èro rèn à respèt.
La cabro blanco, en aio, folo e embriago, se ié viéutavo dedins, li cambo en l’èr... E zóu de saut! zóu de cambareleto!... La vaqui aro sus un piue, aro eilavau au founs d’un vabre, à drecho, à gaucho, pertout... Aurias di que i’avié dès cabro de Moussu Seguin dins la mountagno.
Es qu’avié pòu de rèn, nosto Blanqueto! D’un vanc afranquissié li cataracho, pièi touto trempo e blanco d’escumo, s’enanavo eidraca au bon soulèu sus un roucas. Un cop, en ribejant lou bord de la peno, em’un brout de genèsto i dènt, veguè eilavau, pereilavau dins la coumbo, l’oustau de Moussu Seguin, emé lou prat darrié. Acò la faguè bèn rire!
- Quet oustaloun! pensavo... Qu’es pichoutet! Mai es poussible que iéu aqui-dedins ague pouscu viéure!
Pecaire! de se vèire quihado tant aut, la petouseto se cresié pèr lou mens autant grosso que la mountagno...
A la bono dóu jour, en barrulant dins la séuvo, nosto Blanqueto rescountrè quàuqui chamous en trin de faire riboto à l’entour d’uno lambrusco. De vèire aquelo chatouno en raubeto blanco, aquéli moussirot fuguèron esbalauvi, e ié faguèron, pensas-vous, un acuei magnifique. Me siéu meme leissa dire qu’un chamoussèu negroun aguè l’ounour de plaire à Dono Blanqueto... Li dous calignaire passèron dins lou bos uno miechoureto ensèn; e ‘m’ acò se voulès n’en mai saupre. anas lou demanda i sourgènt invesible que babihon dins li moufo.

Subitamen lou tèms se refresquè, e la colo devenguè vióuleto...
- Deja la niue! es pas poussible! faguè la cabro. E chaurihè touto esmougudo. La coumbo, eilavau, èro negro; lou prat de Moussu Seguin despareissié dins lou calabrun, e de l’oustau noun se vesié qu’un pau de fum que mountavo.
La cabro regardè lou fum, escoutè lou din-din dis avé que rintravon à la jasso... Un gerfaut, que passavo dins la niue, la frustè de sis alo... Avié pòu... Pièi tout-en-un-cop s’ausiguè ‘n long ourlamen dins la mountagno:
- Hou! Hou!
Blanqueto pensè au loup: aquelo simplasso i’avié pas pensa de tout lou jour. Un moumenet après, lou biéu de Moussu Seguin s’entendeguè boumbi adavau dins la coumbo. Lou paure ome fasié ‘n darrier esfors.
- Hou! hou! venié lou Loup.
- Retourno-te! retourno! bramavo la troumpo dóu mèstre.
Blanqueto aguè proun envejo de s’entourna; mai en sounjant au pichot prat e à l’estaco, pensavo, ma fisto, qu’aro qu’avié tasta la liberta, pourrié jamai recoumença la vido de presoun.
Lou biéu sounavo plus...
La cabro entendeguè à rèire un brut dins lou fuiage, se revirè, e destousquè dins l’oumbro dos auriho courto, tóuti drecho, emé dous iue de braso qu’alucavon... Ero lou Loup.

Grand, gros, espaventable, asseta sus soun quiéu, lou loup èro aqui qu’espinchavo la cabreto; e se n’en coungoustavo pèr avanço. Coume sabié bèn que la pauro Blanqueto poudié pas i’escapa, lou feran se pressavo gaire. Soulamen quand la bereto se revirè, lou bregand se meteguè à rire malamen:
- Ha! ha! la pichoto cabro de Moussu Seguin!...
E ‘m’ acò s’esperlucavo, passant sa lengo roujo, sa grosso lengo roujo sus si brego d’amadou.
Blanqueto se veguè perdudo. Em’ aquéu grand bourrèu la lucho èro impoussiblo...
Un moumen, en se souvenènt de la grand Reinaudo que s’èro batudo touto la niue pèr èstre manjado lou matin, Blanqueto se diguè que vaudrié miés se leissa manja tout-d’untèms:
mai pièi se ravisè, e se meteguè en gàrdi, la tèsto basso e li bano en avans, coume uno bravo cabro de Moussu Seguin qu’èro... Esperavo pas manja lou loup, pecaire! jamai cabro an manja loup; soulamen voulié vèire se pourrié teni bon jusqu’au matin coume la grand Reinaudo.
Alor lou moustre s’avancè, e li pichòti bano se boutèron en danso.
Ah! la bravo cabreto! coume i’anavo de bon cor! Au-mens dès fes, es la verita, faguè recula lou loup. Entre-tèms la galavardo arrapavo de galapachoun un brout d’erbeto, e tournavo à la bataio, en roumiant... e coume acò touto la niue.
De tèms en tèms la cabro de Moussu Seguin regardavo lis estello que dansavon dins lou cèu clar, e se disié:
- Ah! se poudiéu teni jusqu’au matin!
A cha uno lis estello s’esvaliguèron. E zóu li cop de bano! e zóu li cop de dènt! Eilalin, lou cèu blanquejè. Lou cacaraca d’un gau enraumassa mountè d’uno bastido...
- Ié sian! enfin!... diguè la pauro bèsti. E se couchè sus l’erbo dins soun bèu jargau de velout blanc tout ensaunousi.
Alor lou loup se jitè sus la pichoto cabro, e la mangè.
E vaqui, mis ami, d’ounte vèn lou prouvèrbi que se dis en Prouvènço: “A dóu mau
de la Cabro de Moussu Seguin, que se bateguè touto la niue ‘mé lou loup, e pièi, lou
matin, lou loup la mangè”.

Tira de l’Armana Prouvençau de 1869.

La Miolo dóu papo

Quau noun a vist Avignoun au tèms di Papo, n’a rèn vist. Pèr la joio e la voio, l’afiscacioun, lou trin di fèsto, jamai vilo coume acò. Èro dóu matin au vèspre de proucessioun, de roumavage; li carriero tapissado, apaiado de flour; de cardinau qu’arribavon pèr lou Rose, galèro abandeirado e gounfaloun au vènt; e li sóudard dóu Papo que sus li plaço cantavon latin, e li fraire quistoun emé si tarabast; pièi de mouloun d’oustau que venien s’esquicha e vounvouna autour dóu grand palais papau, coume d’abiho autour dóu brusc: e pièi lou tique-taco di mestié à dentello, lou vai-e-vèn de l’espòu que teissié l’or di chasublo, li martelet di ciselaire de bureto, lis espineto qu’ajustavon encò di lahutié, li bèu cantico di tafatairis, pèr-dessus tout lou brut di campano, e toujour quauque tambourin que s’entendié rounfla, avau de-vers lou pont.
Car eici, quand lou pople es countènt, fau que danse, fau que danse; e coume d’aquéu tèms li carriero d’Avignoun èron un pau estrecho pèr la farandoulo, tambourin e galoubet se tenien eilabas sus lou pont de Sant-Benezet, au ventoulet dóu Rose, e niuech e jour danso que dansaras... Ah! l’urous tèms! l’urouso vilo! D’alaubardo que coupavon pas; de presoun poulitico ounte metien lou vin au fres; jamai de carestié; jamai de guerro!... Vaqui coume li Papo, li Papo coumtadin, sabien gouverna lou pople; vaqui perqué lou pople lis a tant regreta!...
Un subre tóuti, un bon vièi que l’apelavon Innoucènt... Ah! pèr aquéu-d’aqui, se n’en toumbè, de plour, en Avignoun, quand mouriguè! Èro un prince tant afable, tant avenènt; e vous risié tant bèn, d’assetoun sus sa miolo; e se ié passavias contro, fuguessias paure tafataire o bèn lou grand Viguié de la ciéuta, i’estavo tant poulidamen de vous douna sa benedicioun! Tout soun espaçamen, d’aquéu bon Papo, èro sa vigno, uno pichoto vigno qu’éu-meme avié plantado à tres lego d’Avignoun, dins li nerto de Castèu-Nòu. Tóuti li dimenche en sourtènt de Vèspro, lou sant ome ié venié teni sa court; e quand èro amoundaut, asseta au bon soulèu, emé sa miolo contro, si cardinau tout à l’entour, alounga au pèd di souco, éu fasié destapa un flascoulet de vin, d’aquéu bon vin, rouge coume un rubis, que se noumo desempièi lou Castèu-Nòu-de-Papo, e lou chourlavo à pichot cop, en regardant sa vigno d’un biais atendri. Pièi, lou flasco vueja, eiça vers jour fali, rintravo galoi à la vilo, segui de soun Chapitre e à l’amble de sa miolo, que s’escarrabihavo en ausènt li tambourin. Ah! lou brave Papo!

Après sa vigno de Castèu-Nòu, ço que lou Papo amavo lou mai èro sa miolo. Lou bon vièi èro fòu d’aquelo bèsti. Tóuti li sero, avans de se coucha, anavo vèire se l’estable èro tanca coume se dèu, se pas rèn ié mancavo dins sa grùpi, e jamai noun se sarié leva de taulo sènso faire alesti souto sis iue un pau de vin caud, bèn sucra e giroufla, que ié voulié pourta éu-meme, mau-grat li remoustranço de si cardinau...
Restara pas à dire que la bèsti l’ameritavo. Èro uno bello miolo negro, mousquetado de rouge, qu’avié lou pèd segur, lou péu lusènt, la groupo larjo e pleno, e que pourtavo fieramen sa pichouno tèsto seco engalantado de mirau, de flo, de nous, de cascavèu d ’ a rgènt: mai dins acò, fidèlo coume un ange, l’iue innoucènt, e dos lònguis auriho boulegueto que ié dounavon l’èr bounias... Tout Avignoun la respetavo; e quand anavo pèr carriero, milo bòni maniero ié fasien; car lou mounde sabié qu’èro acò lou meiour biais pèr èstre bèn en court, e qu’emé soun èr simplas, la miolo dóu Papo n’avié mena mai que d’un à la fourtuno, à provo Tistet Vedeno e soun aventuro dóu tron de l’èr.
Aquéu Tistet Vedeno, sus l’en-proumié, èro esta ‘n galo bon-tèms que soun paire, Gui Vedeno l’aurivelaire, avié degu bouta deforo, pèr-ço-que voulié faire e degaiavo lis aprendis. L’on lou veguè, sièis mes de tèms, tirassa soun jargau dins tóuti li regolo d ’ Avignoun, mai principalamen de-vers l’oustau pountificau; car lou boujarroun avié, despièi long-tèms, soun idèio sus la miolo dóu Papo, anas vèire la couquinarié... Un jour que Sa Santeta s’espaçavo souto li bàrri, touto souleto emé la bèsti, vaqui Tistet que vous l’abordo e qu’emé li man jouncho e dins l’amiracioun: Ah! boudiéu! grand Sant Paire, ié vèn, que bravo miolo avès aqui!... Leissas-me la ’n pau vèire... Ah! Sant Papo de Diéu, la bello miolo!... L’Emperaire d’Alemagno noun a pas sa segoundo. E ’m’ acò la caressavo e ié parlavo plan coume à-n-uno damisello:
- Vène eiça, mignoto, vène, ma perleto, vène, bèu tresor!...
E lou Papo bounias disié dins éu, tout esmougu:
- Aquéu brave drouloun! coume es amistadous pèr ma miolo!
E quau vous a pas di que lendeman Tistet Vedeno changè soun vièi jargau contro une bello aubo de dentello, un camai de sedo vióulet, de sabatoun à blouco, e qu’intrè pèr cleisoun dins la capello dóu Papo, ounte jamai, avans éu, noun s’èro reçaupu que fiéu de noble e nebout de cardinau!... Vaqui ço qu’es lou gàubi... Mai Tistet, lou finocho, s’arrestè pas aqui. Uno fes au service dóu Sant Paire, lou levènti countuniè lou jo que i’avié tant bèn reüssi. Insoulènt emé tout lou mounde, noun avié d’iue ni d’atencioun
que pèr la miolo, e lou rescountravon sèmpre, pèr li court dóu palais, quouro em’ uno jounchado de civado, quouro em’ uno pougnado d’esparset rouginèu que brandavo adrechamen souto lou balcoun dóu Papo, em’ un èr de ié dire:
- Que!... pèr quau acò?...
Talamen qu’à la fin lou brave Papo, que se sentié grèu de l’age, n’en venguè à ié leissa lou siuen de viha sus l’estable e d’adurre à la miolo soun bon piau de vin caud, ço que fasié pas rire Messiés li cardinau.

Nimai la miolo, la fasié pas rire... Car aro, à l’ouro de soun vin, vesié veni de-longo cinq o sièis pichot clerc de la capello dóu Sant Paire, qu’emé si camai e si dentello s’amourravon dins la paio; pièi au bout d’uno passado, uno bono óudour caudo de canello e de girofle embaumavo l’estable, e moun Tistet Vedeno apareissié, pourtant pausadamen lou piau de vin. Alor, la pauro bèsti coumençavo à rebouli. Aquéu vin perfuma qu’amavo tant, que la tenié caudeto, que ié dounavo d’alo, avien la cruauta de i’adurre dins sa grùpi, de ié faire senti... Pièi, quand n’avié li narro pleno, passo que t’ai vist! la bello bevèndo roso anavo regala lou gousié d’aquéli marrias... Encaro, s’avien fa que ié rauba soun vin! mai èron de diabloun tóuti aquéli rat de glèiso, quand avien begu ‘n cop... Un ié tiravo l’auriho, l’autre la co; Quiquet ié mountavo d’escambarloun, Beluguet i’assajavo sa barreto... Mai que que ié faguèsson, la benurado miolo se fachavo pas di clerc: n’en voulié rèn qu’à-n-un, Tistet Vedeno. Oh! pèr aquéu-d’aqui, quand lou sentié darrié elo, la bato ié prusié, e ‘n verita i’avié de que. Aquéu gus de Tistet n’i’en fasié pièi de crudèlo...
Es-ti pas bèn verai que s’avisè, un jour, de la faire mounta ‘m’ éu dins lou clouchié de la capello, eilamount, pereilamount, à la cimo dóu palais!... E ço que vous dise aqui n’es pas de fablo, dous cènt milo Prouvençau l’an vist. Imaginas-vous la pòu d’aquelo malurouso miolo, quand, après agué vira pendènt uno our , decluchoun, dins uno viseto, e escala tant-e-pièi-mai d’escalié, se trouvè tout-d’un-cop sus un pountin resplendènt de clarta, e que pereilavau, à cènt cano souto elo, destriè tout un Avignoun estrange, li cabano dóu marcat grosso coume d’avelano, li sóudard dóu Papo davans sa caserno tau
que de fournigo roujo, e peralin, sus un vetoun d’argènt, un pichot pont, menu, menu, ounte dansavon e dansavon... Ah! pauro bèsti! quet espaime! jitè ‘n bram que dóu palais tóuti li vitro tremoulèron.
- Qu’es acò? que ié fan? s’escridè lou bon Papo en courrènt à sa fenèstro. Tistet
Vedeno èro deja dins la court, fasènt mino de ploura e de se derraba li péu.
- Ah! Sant Paire, vosto miolo... Ai! moun Diéu! de-qu’anan deveni!... Vosto miolo, grand Sant Paire, vèn de mounta au clouchié!...
- Touto souleto?
- Touto soulo, grand Sant Paire!... Tenès, regardas-la, pereilamoundaut en l’èr!
Vesès pas sis auriho que pounchejon?... Dirias dos dindouleto...
- Misericòrdi! faguè lou paure vièi en aussant lis iue, mais es dounc vengudo folo! mai se vai debaussa! Vos descèndre, malurouso!...
Pecaire! aurié pas miés demanda, elo, que de descèndre; mai, pèr ounte? lis escalié, falié pas ié sounja: acò se mounto proun, mai pèr lou davala, i’a de que s’esclapa cènt cop li cambo... E la pauro miolo se desoulavo, e tout en roudejant sus lou pountin, emé lou lourdige, pensavo à Tistet Vedeno:
- Ah! moustre, se n’escape! que cop de pèd deman matin!
Aquelo idèio de cop pèd ié rendeguè ‘n pau de courage; sènso acò n’aurié plus pouscu se teni sus si cambo... Finalamen l’on pervenguè à l’avera d’amount, mai siguè’n brave travai! Fauguè la davala ’m’ un cri, de cordo, de palan; e poudès vous pensa queto vergougno pèr la miolo d’un Papo, de se vèire pendoulado à-n-aquelo autour, en arpatejant dins l’aire coume un tavan au bout d’un fiéu, emé tout Avignoun que l’alucavo.
La pauro bèsti n’en dourmiguè pas de la niue. Ié semblavo toujour que viravo eilamount, au bout d’aquelo laido tourre, emé li cacalas de la vilo avau dessouto. E pièi pensavo à-n-aquéu sacre Tistet Vedeno, em’ au galant cop de bato que i’anavo alounga l’endeman de matin. Ah! mis ami, que cop de bato! de Pamparigousto se n’en veirié lou fum!...
Or enterin que la miouleto ié preparavo dins sa tèsto aquelo bello recepcioun dins soun estable, sabès ço que fasié Tistet Vedeno? Davalavo lou Rose en cantant, sus uno galèro papalo, e s’enanavo à la court de Naple emé la troupo de jouìni gentilome, que la vilo mandavo chasque an vers la rèino Jano, pèr se faire à la diploumacìo em’ i bèlli maniero. Tistet n’èro pas noble, mai lou Papo lou voulié recoumpensa di siuen douna à sa bèsti, e principalamen de l’enavans qu’avié moustra lou jour que la despendoulèron.
Es la miolo que fuguè nèco, l’endeman!
- Ah! l’escapoucho, s’es douta de quaucarèn, se pensè coume acò, en boulegant si cascavèu de la maliço, mai es egau, vai, margoulin! lou retrouvaras au retour, toun cop de bato!... Te lou garde! E ié gardè.

Tistet parti, la miolo dóu Papo retrouvè soun tran-tran e sa tranquileta passado. Plus de Quiquet, plus de Beluguet dins l’estable. Li bèu jour dóu vin caud èron tourna-mai vengu, e ‘m’ éli la bono imour, e li long som, e lou pichot pas de gavoto, de quand passavo lou pont d’Avignoun. Pamens despièi soun aventuro, li gènt èron vengu uno briseto fre pèr elo. Se fasié de chut-chut long dóu camin; li vièi brandavon la tèsto e lis enfant risien en se moustrant lou tourrihoun. Eu-meme, lou bon Papo, se fisavo pas tant d’elo, e quand i’arribavo de peneca sus soun esquino, lou dimenche, en tournant de sa vigno, counservavo toujour aquest pensamen en rèire:
- Se m’anave reviha peramount sus lou clouchié!
La miolo acò vesié, e sèns muta n’en soufrissié; soulamen, quand se prounounciavo lou noum de Vedeno davans elo, refernissié en chaurihant, e amoulavo en richounejant lou ferre de si bato sus lou caladat...
Sèt an se passèron ansin; pièi, au bout di sèt an, Tistet Vedeno revenguè de la court de Naple. Soun tèms, alin, noun èro pas fini encaro; mai avié sachu que lou proumié Moustardié dóu Papo venié de mouri de mort subito en Avignoun, e coume la plaço èro bono, èro arriba de-coucho pèr se metre sus li rèng.
Quand aquel entrigant de Vedeno intrè dins la salo dóu palais, lou Sant Paire aguè proun peno pèr lou recounèisse, tant s’èro fa grand emai gaiard. Fau apoundre peréu que lou bon Papo de soun caire èro bèn toumba dins l’age, e que sènso bericle ié vesié pas forço.
Tistet n’aguè pas crento:
- Mai coume! grand Sant Paire, me couneissès plus?... Es iéu, Tistet Vedeno!...
- Vedeno?...
- Eto mai! Sabès bèn?... Lou que pourtavo lou vin caud à vosto miolo.
- Ah! o... o... m’ensouvèn... un brave pichot chat, aquéu Tistet Vedeno... E aro que nous vòu?
- Oh! pati-pata-pas rèn... Veniéu vous demanda... A prepaus, l’avès toujour vosto miouleto?... Vai bèn au mens?...
- Ah! longo-mai!... Veniéu vous demanda la plaço dóu proumié Moustardié que vèn de mouri.
- Proumié Moustardié, tu?... Mai siés trop jouine! Eh! quant as d’an?
- Vint an e dous mes, ilustre pountife! just cinq an de mai que vosto miolo... Ah! rampau de Diéu! la bravo bèsti!... Se sabias coume l’amave, aquelo miouleto!... Que me siéu langui d’elo dins l’Itàli!... Me la leissarés pas vèire?...
- Si, moun drole, la veiras, faguè lou bon Papo tout esmougu... E pèr amor que l’ames tant, aquelo bravo bèsti, vole plus que n’en visques liuen. D’aro-en-lai iéu t’estaque à ma persouno en qualita de proumié Moustardié... Mi cardinau cridaran, mai tant-pis!... Ié siéu abitua... Vène nous trouva deman, en sourtènt de Vèspro: te remetren lis ensigne de toun grade davans noste Chapitre, e pièi... Aprocho, que te digue... e pièi te menarai vèire la miolo, e vendras à la vigno emé nous-àutri-dous... Que! l’auses?...
An! vai!...
S’èro countènt, Tistet Vedeno, en sourtènt de la grand salo, e se se languiguè d’èstre à la ceremounié de l’endeman, es pas necite de vous lou dire. I’avié pamens, dins lou palais, quaucun de mai countènt encaro e que se languissié enca mai: èro la miolo. Desempièi lou retour de Vedeno jusqu’i Vèspro dóu jour venènt, lou terrible bestiàri noun faguè que manja de civado à riflo-vèntre e lança de reguignado contro la muraio...
Tambèn se preparavo pèr la ceremounié... Adounc, quand, l’endeman, Vèspro fuguèron dicho, Tistet Vedeno faguè soun intrado dins la court dóu palais papau... Tout l’aut clergié se ié trouvavo, li cardinau en raubo roujo, l’avoucat dóu diable en velout negre, lis abat counventiau emé si pichòti mitro, li priéu de Sant-Agricòu, e li camai vióulet de la capello pountificalo; lou bas clergié peréu, la gardo petachino dins soun grand uniforme, li sèt counfrarié, de penitènt, lis ermitan dóu mount Ventour emé si caro fèro, e lou cleisoun que vai darrié en pourtant la campaneto, e li fraire Batu, nus jusqu’à la centuro, li sacrestan flouri ‘mé si raubo de juge, tóuti, tóuti, fin-qu’is aigo-signadié e àn-aquéu qu’abro e à-n-aquéu qu’amosso: noun n’i’avié pas un de manco... Ah! èro uno bello ourdinacioun! de campano, de petard, de soulèu, de musico, e sèmpre aquéli tambourin que batien enrabia la farandoulo, eilavau, subre lou pont...
Quand Vedeno pareiguè au mitan de l’assemblado, sa fino caro e soun bèu gàubi faguèron tóuti bada. Èro un prouvençau superbe mai di blound, emé de grand péu frisa e ‘no barbeto fouletino que retrasié li coupèu d’or que toumbavon dóu burin de soun paire l’aurivelaire. Courrié lou brut que dins aquelo barbo bloundo li det de la rèino Jano avien jouga de-fes; e Mounsegne de Vedeno avié bèn, efetivamen, l’aire glourious e lou regard distra dis ome qu’an caligna ’mé de rèino... Or aquéu jour, pèr faire ounour à sa
nacioun, s’èro vesti à la prouvençalo, em’ un jargau bourda d’uno escaleto roso, e sus soun capeiroun tremoulavo uno bello plumo de flamen de la Camargo.
Entre intra, lou proumié Moustardié saludè courtesamen e se gandiguè vers l’auto estrado ounte lou Papo l’atendié pèr ié remetre lis ensigne de soun grade: lou cuié de bouis jaune e l’àbi safrana. La miolo, elo, èro en bas dis escalié, touto arnescado e prèsto à parti pèr la vigno... Coume passè contro elo, Tistet Vedeno ié faguè bouqueto, e s’arrestè pèr ié douna sus lou malu dous o tres pichot cop amistadous, en espinchant de caire se lou Papo lou vesié. Ero lou rode e l’ouro... La miolo s’abrivè:
- Tè! arrapo, marrias! Fai li sèt an que te lou garde!
E vous i’empeguè ’n cop de bato, tant terrible, tant terrible, que de Pamparigousto se n’en veguè lou fum, un revoulun de fum bloundin ounte voulastrejavo uno plumo de flamen: es tout ço que restè dóu paure

Tira de l’Armana Prouvençau de 1870

Lou fare di Sanguinàri

La niue passado, pousquère pas dourmi. Lou mistrau avié la maliço e lis espet de sa grosso voues m’an tengu reviha fin qu’au matin. Brandant lourdamen sis alo estroupiado que siblavon dins la biso coume l’agré d’un batèu, tout lou moulin cracinavo. De téule s’envoulavon de sa téulisso despoutentado. Eilalin, li pin espés que la colo n’es cuberto, se demenavon e brusien dins l’oumbro. Vous sarias di en mar deliéuro...
Eiçò m’a remembra just à just mi bèlli niue de desvèi de i’a tres an, quand restave au fare di Sanguinàri, eila, sus la coustiero corso, à l’intrado dóu gou d’Ajaccio. Encaro un poulit rode qu’aviéu mai destousca pèr ié pantaia e i’èstre soulet.
Figuras-vous uno isclo roujasso e gaire avenènto; lou fare d’un caire, de l’autre uno vièio tourre genouveso, ounte, de moun tèms, restavo uno aiglo. En bas, à la bro de l’aigo, un lazaret en rouino, envahi de tout caire pèr l’erbo; em’ acò, de vabre, de maquis, de roucas, quàuqui cabro sauvajo, de cavalot corse trepant creniero au vènt; enfin, amoundaut, à la bello cimo, dins un revoulun d’aucèu de mar, l’oustau dóu fare, emé sa plato-formo en maçounarié blanco, mounte li gardo s’espacejon de long en large, la porto verdo en augivo, la tourreto de founto, e subre, la grosso lanterno à faceto que flamejo au soulèu e fai de lus meme lou jour... Vaqui l’isclo di Sanguinàri coume l’ai revisto à-niue en ausènt rounfla li pin. Ero dins aquelo isclo encantado que m’anave embarra quàuqui fes quouro aviéu pancaro moun moulin e qu’aviéu de besoun de grand èr e de souleso.
De que fasiéu?
Ço que fau eici, meme pas tant. Quand lou mistrau o la tramountano boufavon pas trop fort, veniéu me recata entre dos roco, au ras de l’aigo, au mitan di gabian, di merle, di dindouleto e ié restave quasimen tout lou jour, dins aquéu biais d’atupimen e de delicious lassige que sentès quand countemplas la mar. Couneissès, parai, aquelo poulido cigalo de l’amo? Pensas pas, pantaias pas nimai. Tout voste èstre vous escapo, s’envolo, s’esparpaio. Sias lou gabian que cabusso, la póusso de brumo que floutejo au soulèu entre dos erso, lou fum blanquinèu d’aquéu paquebot que s’aliuncho, aquéu pichot couratié à la velo roujo, aquelo perlo d’aigo, aquéu flot de nèblo, tout aleva de vous-meme... Oh! que n’ai passa dins moun isclo d’aquéli bèllis ouro de penequejaje e d’esparpai!...
Li jour d’aurasso, que poudiéu pas resta au bord de l’aigo, m’embarrave dins la court dóu lazaret, uno coureto malancòni qu’embaumavon lou roumanin e l’aussènt fèr, em’ acò, amaga contro un pan de vièio muraio, me leissave envahi plan-plan pèr lou vaigue perfum d’abandoun e de tristour que floutejavo emé lou soulèu dins li pichot loujamen de pèiro, dubert à moun entour coume d’anciàni toumbo. Tèms en tèms, un batedis de porto, un bound lougié dins l’erbo... Ero uno cabro que venié broutiha à la sousto dóu vènt. En me vesènt, s’arrestavo nèco, e restavo plantado davans iéu, l’èr viéu,la bano auto, me regardant‘m’ un iue d’enfant...
Vers li cinq ouro, lou porto-voues di gardo me sounavo pèr soupa. Enregave alor un pichot draiòu dins lou maquis qu’escalo à pi au dessus de la mar e tournave plan-plan de-vers lou fare, en me revirant à cade pas sus aquel inmènse ourizoun d’aigo e de lus qu’aurias di que s’alargavo à flour e mesuro que mountave.
Eilamount èro galant. Vese encaro la bello salo à manja di làrgi bard, di bousarié de roure, lou boui-abaisso que tubo au mitan, la porto duberto à brand sus la terrasso blanco e tout lou tremount qu’intravo... Li gardo èron aqui, que m’esperavon pèr s’entaula.
Eron tres, un Marsihés e dous Corse, tóuti tres, pichot, abarbassi, lou meme p e l o n e (jargau) de péu de cabro, mai em’ un biais e un imour dóu tout óupausado.
Au biais de viéure d’aquéli gènt, sentias tout d’uno la diferènci de dos raço. Lou Marsihés, engaubia e viéu, sèmpre en trin de faire quicon, sèmpre en aio, courrié l’isclo dóu matin au vèspre, jardinejavo, pescavo, acampavo d’iòu de gouaio, s’entraucavo dins lou maquis pèr móuse uno cabro en passant; e sèmpre quauque aiòli o quauque bouiabaisso en trin.
Li Corse, éli, en foro de soun service s’óucupavon assouludamen de rèn; se counsideravon coume de founciounàri e passavon tóuti si journado dins la cousino à faire de partido de scopa, que n’en finissien plus e s’arrestavon que pèr atuba sa pipo, em’ un èr menèbre o chapla ‘mé de cisèu, dins lou clot de la man, de gràndi fueio de taba vert...
Fin finalo, Marsihés e Corse, tout de brave mounde, simple, ninoi, e plen de prevenènço pèr soun oste, emai ié deguèsse parèisse un moussu proun estraourdinàri...
Pensas! veni s’embarra dins un fare pèr soun plesi!... Eli que trovon li journado tant longo e que soun tant urous quouro es à-n-éli d’ana faire un tour à terro... Dins la bello sesoun, aquéu bonur grandas i’arribo tóuti li mes. Dès jour de terro pèr trento jour de fare, vaqui lou reglamen, mai emé l’ivèr e li tempas, i’a plus de reglamen que tengue.
Lou vènt boufo, I’erso mounto, li Sanguinàri soun bloucado dous o tres mes à-de-rèng, de cop que i’a, i’a meme d’escasènço terriblo.
- Vaqui ço que m’arribè, à iéu, Moussu, me countavo un jour lou vièi Bartoli, dóu tèms que soupavian, vaqui ço que m’arribè i’a cinq an, à-n-aquelo taulo mounte sian, un vèspre d’ivèr, coume vuei. Aquéu vèspre d’aqui, erian que dous dins lou fare, iéu em’ un cambarado que ié disien Tcheco... Lis autre èron en terro, malaut, en coungié, sabe plus... Finissian de soupa, bèn tranquile... Tout à-n-un cop, vaqui moun cambarado que s’arrèsto de manja, me regardo un moumen emé d’iue bizarre e pòu! toumbo sus la taulo, li bras en avans. M’avance d’éu, ié doune uno brandado, lou sone:
- O! Tché!... O! Tché!...
- Rèn! èro mort... Jujas quet esfrai! Restère mai d’uno ouro atupi e tremoulant davans aquéu cadabre, pièi, tout d’uno, uno idèio me vèn: « E lou fare! »
Aguère que lou tèms d’escala dins la lanterno e d’atuba. Fasié adeja niue... Queto niue, Moussu! La mar, lou vènt avien plus si voues naturalo. De longo me semblavo que quaucun me sounavo dins l’escalié. Em’ acò uno fèbre, uno set! Mai m’aurias pas fa davala... aviéu trop pòu dóu mort. Pamens, à la primo aubo, lou courage me revenguè un pau. Pourtère moun cambarado sus soun lié; un lançòu subre, un brout de preguiero e pièi lèu i signau d’alarmo.
- Malurousamen, la mar èro trop grosso, aguère bello à-n-apela, apela, res venguè...
Me vaqui soulet dins lou fare emé moun paure Tcheco e Diéu saup pèr quant de tèms...
Pensave pousqué lou garda fin qu’à tant que lou batèu arrivèsse! mai quand i’aguè tres jour, èro plus poussible... Coume faire! Lou pourta deforo? l’entarra? La roco èro trop duro e i’a tant de courpatas dins l’isclo. Fasié regrèt de i’abandouna un crestian. Es alor que sounjère à lou davala dins uno di lougeto dóu lazaret... Me fauguè touto uno miejo journado pèr coumpli aquéu pres-fa, e vous responde d’uno que me n’en fauguè de
courage. Tenès, Moussu, vuei encaro, quand davale d’aquéu caire de l’isclo e que lou
ventaras boufo, me sèmblo d’avé sèmpre lou mort sus lis espalo...
Paure vièi Bartoli! La susour ié regoulavo dóu front, rèn que de ié pensa.
Nòsti repas se passavon ansin à charra bon proun: lou fare, la mar, de raconte de naufrage, d’istòri de bandit corse... Pièi, à jour fali, lou gardo dóu proumié gueitoun atubavo sa pichoto lampo, prenié sa pipo, soun envinadouiro, soun gros Plutarco trancho-daura, touto la biblioutèco di Sanguinàri e dispareissié pèr lou founs. Un pau après, s’entendié dins tout lou fare un chafaret de cadeno, de carrello, de gros pes de
reloge que remountavon.
Iéu, dóu tèms, m’anave asseta deforo sus la terrasso. Lou soulèu, adeja bas, davalavo de-vers l’aigo de mai en mai vite, entrinant tout l’ourizoun après éu. Lou vènt fresquejavo, l’isclo venié vióuleto. Dins lou cèu, pas liuen de iéu, un aucelas passavo, lourdas: èro l’aiglo de la tourre genouveso que rintravo... A cha pau la nèblo mountavo de la mar. Lèu-lèu se vesié plus que l’orle blanc de l’escumo autour de l’isclo... Tout àn-un cop, sus ma tèsto, gisclavo un grand flot de lus douço. Venien d’atuba lou fare. Leissant touto l’isclo dins l’oumbro, soun rai clar anavo toumba au large sus la mar e iéu, ère, aqui, perdu dins la niue, souto aquelo grand raisso lumenouso qu’es tout bèu just se m’espouscavo en passant... Mai lou vènt venié plus fres encaro. Falié rintra. De tastoun, barrave la grosso porto, ié metiéu li tanco; pièi, sèmpre de tastoun, preniéu un pichot escalié de founto que trantraiavo e ressounavo souto mi pèd e arrivave à la cimo dóu fare. Aqui, vole dire, n’i’avié de lus. Imaginas uno lampo Carcel giganto, à sièis rèng de mecho que ié viron plan-plan à l’entour li paret de la lanterno que n’i’a que soun emplido pèr uno einormo lentiho de cristau, e que lis autro soun duberto sus un grand vitrage inmoubile pèr de dire que la flamo siegue à la sousto dóu vènt... En intrant ère esbarluga. Aquéli couire, aquélis estam, aquéli refleitour de metau blanc, aquéli muraio de cristau boumbu que viravon emé de grand ciéucle bluias, tout aquéu miramen, tout aquéu cli-cla de lume me dounavo, un moumen, lou vertouioun.
Pau à cha pau, pamens, mis iue se i’afasien, e veniéu me sèire au pèd meme de la lampo, à coustat dóu gardo que legissié soun Plutarco à-z-auto voues, de pòu de s’endourmi...
Deforo, lou negre, l’abime. Sus lou pichot bescaume que fai lou tour dóu vitrage, lou vènt cour coume un fòu, en ourlant. Lou fare cracino, la mar rounflo. A la pouncho de l’isclo, sus li roumpènt, lis erso fan coume de cop de canoun... A rode, un det envesible pico i carrèu: quauque aucèu de niue, que la lus atrivo, e que vèn se roumpre la tèsto contro lou cristau... Dins la lanterno esbrihaudanto e caudo, rèn que lou peteja de la flamo, lou brut de l’òli que s’escoulo, de la cadeno que se debano; e uno voues
mounoutouno que saumejo la vido de Demetrius de Falèro... A miejo-niue, lou gardo s’aubouravo, dounavo un darrié cop d’iue i mecho, e davalavian. Dins lis escalié rescountravian lou cambarado dóu segound gueitoun que mountavo en se fretant lis iue; ié passavian l’envinadouiro, lou Plutarco... Pièi, avans de nous ana empaia, intravian un moumen dins la chambro dóu founs, touto encoumbrado de cadeno, de gros pes, de servo d’estam, de courdage, e aqui, à la lusour de sa pichoto lampo, lou gardo escrivié dins lou grand libre dóu fare, sèmpre dubert:
Miejo-niue. Grosso mar. Tempèsto. Bastimen au large.

Viraduro de Reinié Jouveau.

Lou curat de Cucugnan

Tóuti lis an, à la Candelouso, li pouèto prouvençau publicon à-n-Avignoun un galoi librihoun desboundant de bèu vers e de poulit conte. Lou d’aquest an m’arribo aro e i ’ a t robe un adourable fablèu que vau assaja de vous tradurre en l’abréujant un pauquet... Parisen, paras vòsti bastoun. Es de fino flour de farino prouvençalo que vau vous servi aqueste cop...
L’abat Martin èro curat de Cucugnan. Bon coume lou pan, franc coume l’or, amavo si Cucugnanen coume un paire sis enfant; pèr éu soun Cucugnan sarié ‘sta lou paradis sus terro, se li Cucugnanen i’avien douna, fèsto e dimenche... un pau mai de satisfacioun.
Mai, ai-las dins soun counfessiounau lis aragno fielavon e lou bèu jour de Pasco, lis oustìo restavon au founs dóu sant cibòri ! E certo n’èro tranca lou cor dóu prèire: bon prèire, à Diéu, demandavo que ié faguèsse la gràci de pas mouri avans d’avé dins lou pargue encleda soun paure avé esparpaia...
Or, anas vèire que Diéu l’ausiguè.
Un dimenche, après l’Evangèli, M. Martin mountè en cadiero:
- Mi fraire, dis, me creirés se voulés: l’autre niue, me capitère iéu, miserable pecadou, à la porto dóu Paradis. Piquère: Sant Pèire me durbiguè.
- Hoi! es vous, moun brave Moussu Martin! me faguè. Quete bon vènt?... e que i’a pèr voste service?
- Bèu Sant Pèire, vous que tenès lou grand libre e la clau, pourrias pas me dire, se siéu pas trop curious, quant avès de Cucugnanen, en Paradis?
- Ai rèn à vous refusa, Moussu Martin; assetas-vous. Ensèn anan vèire eiçò.
E Sant Pèire prenguè soun gros libre, lou durbiguè, boutè si bericle:
- Vejan un pau: Cucugnan, disen. Cu... Cu... Cucugnan. Ié sian. Cucugnan... Moun brave Moussu Martin, siéu bèn facha de vous lou dire, la pajo es touto blanco. I’a pas uno amo... Pas mai de Cucugnanen que d’espino dins un lèu.
- Coume! degun eici de Cucugnan, degun? Es pas poussible! Agachas miés...
- Degun, sant ome! Regardas vous-meme, se cresès que galeje.
E pecaire! picave di pèd e li man jouncho, cridave misericòrdi.
Alor, Sant Pèire:
- Fau pas se maucoura coume acò, que n’en aurias quauque marrit cop de sang.
N’en sias pièi pas l’encauso, vous. Vòsti Cucugnanen, vesès, dèvon faire, osco seguro, uno pichoto quaranteno en purgatòri.
- Ah! pèr carita, grand Sant Pèire! fasès que posque au mens li vèire e lis assoula!
- Voulountié, moun ami!... Tenès, cargas lèu aquéli sabato, que li camin soun pasbèu de rèsto. Acò vai bèn... Aro, caminas, caminas dre davans vous. Vesès, eilalin, après lou recouide? Atrouvarés uno porto d’argent touto escrincelado de crous negro... à vosto man drecho... Picarés e vous durbiran... Adessias! Tenès-vous siau e gaiardet.
E caminère! Quento batudo! fai orre de ié sounja! Un draiòu clafi de roumias, de quiéu-de-got que lusissien e de serp, à la porto d’argènt m’aduguè.
- Pan! pan!
- Quau pico? me fai uno voues rauco e doulènto.
- Lou Curat de Cucugnan.
- De... ?
- De Cucugnan.
- Ah!... Intras.
Intrère. Un grand bèl ange, emé d’alo sourno coume la pego,emé ‘no raubo resplendènto coume lou jour, emé ‘no clau de diamant pendoulado à sa centuro, escrivié, cra-cra, dins un grand libre, plus gros que lou de Sant Pèire...
- Finalamen, que voulès e quau demandas? diguè l’ange.
- Bèl ange de Diéu, vole saupre, se siéu pas trop curious, s’avès eici li Cucugnanen.
- Li...?
- Li Cucugnanen, li gènt de Cucugnan, que n’en siéu lou priéu...
- Ah! l’abat Martin, parai?
- Pèr vous servi, Moussu.
- Disès dounc Cucugnan.
E l’ange duerb e fuieto soun grand libre, bagnant soun det emé d’escupagno, pèr que lou fuiet resquihe miés...
- Cucugnan! dis, trasènt un long souspir... Moussu Martin, avèn en purgatòri degun de Cucugnan.
- Jèsu! Maria! Jóusè! degun de Cucugnan en purgatòri! O Diéu, grand Diéu! Ounte soun dounc?
- Eh! Sant ome, soun en paradis! Ounte diàussi voulès que siegon?
- N’en vène...
- N’en venès?... Eh bèn?
- Eh bèn! ié soun pas!... Ah! bono Maire dis ange!...
- Que voulès, Moussu lou Curat? se soun ni en paradis, ni en purgatòri, i’a pas de mita, soun...
- Santo Crous! Jèsu, fiéu de Dàvi! ai! ai! ai!... es-ti poussible?... M’aurié fa, Sant
Pèire, quauque marrit tour ?
Pamens n’ai pas ausi canta lou gau!... Ai! pàuri nautre! coume anarai en paradis, se mi Cucugnanen ié soun pas ?
- Vesès, moun paure Moussu Martin, se voulès riboun-ribagno èstre segur de tout eiçò, e vèire de vòstis iue ço que n’èi e ço que viro, prenès aquéu draiòu, filas en courrènt, se poudès courre... Atrouvarés, à vosto man gaucho, un grand pourtau. Aqui vous assabentarés de tout. Diéu vous lou doune.
E l’ange barrè la porto.
Ero un long draiòu tout calada de carboun ardènt. Trantraiave coume s’aviéu begu;à cade pas m’embrouncave; ère tout en aigo, cade péu fasié soun degout e barbelave de
la set... Mai basto, gràci i sabato que lou bon Sant Pèire m’avié prestado, me brulère pas li pèd.
Quand aguère proun trantaia, balin-balan! veguère à man gaucho, uno porto... noun,
un pourtau, un pourtalas tout badant coume la goulo d’un grand four. Oh! mis enfant! quet espetacle!... Aqui me demandèron pas moun noum; aqui ges de registre. A bóudre e à plen de porto on intro, mi fraire, coume lou Dimenche intras au cabaret.
A gros degout susave, e pamens ère tout afrejouli e tremoulave. Mi péu s’esfoulissien. Sentié l’uscle, la car rabinado, quicon coume l’óudour que s’espandis dins noste Cucugnan quand lou manescau Aloi brulo, pèr lou ferra, la bato d’un vièi ase.
Perdiéu alen dins un aire cremant e qu’entrounavo, ausiéu uno orro cridadisso, de gingoulamen, d’ourlamen e de juramen.
- Eh bèn! intres o intres pas, tu? me fai, en me pougnènt de sa fourco, un demòni banaru.
- Iéu? intre pas. Siéu un ami de Diéu!
- Siés un ami de Diéu?... Eh! bougre de rascas! que vènes faire eici?...
- Vène... ah! me n’en parlés pas, que pode plus me teni sus mi cambo... vène... de liuen... umblamen vous demanda... se... pèr cop d’asard... aurias pas eici... quaucun... quaucun de Cucugnan!...
- Ah! fiò de Diéu! fas lou mato aqui, tu, coume se sabiés pas que tout Cucugnan es
eici! Tè, laid courpatas, regardo, e veiras coume lis adouban, eici, ti famous Cucugnanen!...
E veguère, au mitan d’un espaventable revoulun de flamo: Lou long Gau-galin, l’avès tóuti couneigu, mi fraire! que tant souvènt s’empegavo, e qu’espóussavo tant souvènt lis arno à sa pauro Claroun.
Veguère Catarinet, aquelo couquinoto! emé soun nas en l’èr, vous ensouvèn... que ié toumbè ‘n fèrri...
Veguère Pascau Det-de-pego, que se fasié d’òli emé lis óulivo de Moussu Julian.
Veguère Babèu la rapugarello, qu’en glenant, à pougnado, pèr nousa pulèu sa garbo, pescavo i garbeiroun.
Veguère Mèste Grapàsi, qu’óuliavo tant bèn la rodo de sa barioto.
E Dóufino, qu’au pres dóu la vendié l’aigo de soun pous.
E lou Troussa, que quand me rescountravo pourtant lou Bon Diéu, filavo soun camin, barreto sus la tèsto, la pipo au mourre e fièr coume Artaban... coume se rescountravo un chin!
E Coulau emé sa Zeto, e Jaque, e Pèire, e Tòni!...
Esmougu, blave de pòu, ferniguè tout l’auditòri, en vesènt, dins l’infèr tout dubert, quau soun paire e quau sa maire, quau sa grand e quau sa sorre.
- Sentès bèn, mi fraire, qu’acò pòu pas dura. Ai cargo d’amo e vole, vole vous sauva de l’abime ounte tóuti cabussas, lou vesès. Deman me boute à l’obro, pas plus tard que deman. E proun d’obro i’aura! Mai vesès eici l’estiganço. Pèr que tout vague bèn, ié fau metre bon ordre. Anaren à-de-rèng, coume à Jounquiero quand danson:
Deman, dilun, counfessarai li vièi e li vièio. Acò n’ei rèn.
Dimars, lis enfant. Aurai lèu fa.
Dimècre, li chato e li droulas. Sara proun long.
Dijòu, lis ome. Couparen court.
Divèndre, li femo. Ié dirai: pas d’alòngui.
Dissate, lou mounié!... que, pèr éu soulet, faudra bèn un jour!
E se Dimenche avèn acaba, saren bèn urous!
Es egau, quand lou blad es madur, fau que lou blad se cope; quand es vueja lou vin, fau que lou vin se begue. I’a proun linge sale, fasen bugado, e fasen-la bono. Oh! que leissiéu!
Es la gràci que vous souvète. Amen.
Ço que fuguè di fuguè fa: coulèron bugado. Despièi aquéu Dimenche memourable, lou perfum di vertu de Cucugnan se respiro à dès lègo à l’entour.
E lou bon pastre Mounsen Martin, urous e trefouli, a pantaia, l’autro niue, que segui de tout soun avé, escalavo, en trelusènto proucessioun, au mitan di cire, atuba, d’un nivo d’encèns qu’embaumavo, e dis enfant de Cor que cantavon Te Deum, lou camin estela de la Ciéuta de Diéu.

E vaqui l’istòri dóu Curat de Cucugnan, talo que m’a ourdouna de vous la dire aquéu gusas de Roumaniho, talo peréu que la tenié d’un autre bon coumpaire. Se saup qu’aquelo « letro » es estado empruntado pèr Daudet à Roumanille « en l’abréujant un pau ».


_________________

Les Etalons du Pays des Cigales
"Qui toujour pren e rèn noun douno,A la fin cadun l'abandouno"
Back to top
View user's profile Send private message Send e-mail Visit poster's website MSN Messenger
Bidulle
Schtroumpfmaster


Joined: 13 Sep 2003
Posts: 63006
Location: Région parisienne

PostPosted: Fri 11 May 2007, 16:19    Post subject: Reply with quote

Si vous ne comprennez pas :

http://bidulle1972.free.fr/rdvdesamis/viewtopic.php?t=3299
_________________

mon site de photo ->ici
Donner, c'est donner. Repeindre ses volets.
Back to top
View user's profile Send private message Visit poster's website
BabYbél
Cosmoschtroumpf


Joined: 24 Apr 2007
Posts: 11751
Location: Ardèche Sud:44° 18’ N / 4° 34’ E

PostPosted: Fri 11 May 2007, 16:27    Post subject: Reply with quote

Excellent. Merci Bidulle.

PS: si ca vous plait, j'en mettrais d'autres.

_________________

Les Etalons du Pays des Cigales
"Qui toujour pren e rèn noun douno,A la fin cadun l'abandouno"
Back to top
View user's profile Send private message Send e-mail Visit poster's website MSN Messenger
Gwen
Schtroumpfissime


Joined: 27 Sep 2003
Posts: 6986
Location: La Rouxière, Loire-Atlantique

PostPosted: Sun 13 May 2007, 20:05    Post subject: Reply with quote

Excellent !

j'ai pas tout lu, mais j'y reviendrai Clin d'oeil
_________________
Les Dogues, plus qu'un amour.. MA VIE!!
Ma petite tribu : Twister, Punch, Brioche, Eaton et Crête

RIP mon Néo et mon Vasco... Vous nous manquez...

Back to top
View user's profile Send private message Visit poster's website
Display posts from previous:   
Post new topic   Reply to topic    Le rendez-vous des amis Forum Index -> Lecture All times are GMT + 1 Hour
Page 1 of 1

 
Jump to:  
You cannot post new topics in this forum
You cannot reply to topics in this forum
You cannot edit your posts in this forum
You cannot delete your posts in this forum
You cannot vote in polls in this forum


Powered by phpBB © 2001, 2005 phpBB Group

Anti Bot Question MOD - phpBB MOD against Spam Bots
Blocked registrations / posts: 85197 / 0